فدك در دوره خلافت خليفه اول و دوم همچنان در تصرف حكومتيان بود، اما خليفه سوم آن را به مروان بن حكم، به اقطاع[۱]داد.[۲]در دوره امير المؤمنين(ع) نيز از بازگرداندن فدك گزارشى در دست نيست. امام صادق(ع) بازنگرداندن فدك از سوى امام على(ع) را تأسى به پيامبر خدا(ص)[۳]دانسته اند. چه اينكه رسول خدا(ص) پس از فتح مكه حاضر نشد خانه اش را كه عقيل بدون اجازه پيامبر(ص) فروخته بود، پس بگيرد.
معاويه در زمان حكومتش فدك را در چند دوره به مروان بن حكم، عمرو بن عثمان بن عفان و پسرش يزيد به اقطاع داد.[۴]امويان پيوسته اين منطقه را به خويشان خود به اقطاع مى سپردند. تنها در دوره خلافت سه ساله عمر بن عبد العزيز(۹۹ تا ۱۰۱ ق) فدك به بنى هاشم (حسن بن حسن(ع)، يا امام باقر(ع) وعبد اللّه بن حسن) بازگردانده شد.[۵]
در دوره عباسيان بارها فدك به بنى هاشم بازگردانده شد، ولى هر بار به بهانه اى از ايشان پس مى گرفتند. در زمان مأمون سندى مبنى بر واگذاركردن فدك به ورثه حضرت زهرا(ع) نوشته شد و در سال ۲۱۰ ق، به حاكم مدينه، قثم بن جعفر ابلاغ شد.[۶]در اين سند درباره هبه بودن فدك و تصديق صاحب حق بودن فاطمه(ع)نكاتى آمده است. از اين رو فدك تا زمان متوكل (۲۳۲ ـ ۲۴۸ ق) پيوسته در دست بنى فاطمه بود. بعدها نيز بارها اين ملك به آل على(ع) بازگشت ولى پس از چندى از سوى خليفه اى ديگر تصرف مى شد.
در حال حاضر چشمه هاى هفت گانه فاطمه، مسجد فاطمه، وادى فاطمه و باغستان هايى موسوم به فاطمه(ع) وجود دارند كه به ظاهر نام گذارى هايى هستند كه در دوره شُرفا ـ حكمرانان پيش از آل سعود ـ صورت گرفته اند.[۷]
[۱]. اقطاع ، واگذارى زمين و آب ، محل كسب و كار ، معدن يا منابع حاصل از آن ، به افراد به صورت محدود يا نامحدود است .
[۲]. السنن الكبرى : ج ۶ ص ۳۰۱ .
[۳]. علل الشرائع : ص ۱۵۵ ح ۲ .
[۴]. السنن الكبرى : ج ۶ ص ۳۰۱ .
[۵]. شرح نهج البلاغة ، ابن ابى الحديد : ج ۱۶ ص ۲۱۶ .
[۶]. فتوح البلدان : ج ۱ ص ۳۷ ـ ۳۸ ، تاريخ اليعقوبى : ج ۲ ص ۴۶۹ .
[۷]. «از صفا تا فدك» ، مسيح مهاجرى ، ميقات حج فصلنامه : ش ۶۴ ، ۱۳۷۸ش
پاسخگو : بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت
منبع : حكمت نامه فاطمى پديدآورنده : محمّد محمّدی ری شهری زمان انتشار : ۱۳۹۵ از صفحه ۵۶۸ تا صفحه